جرایم سرقت آثار ادبی و هنری و مجازت در نظر گرفته شده
بررسی جرایم در ایران
مبحث اول: جرم نشر یا پخش یا عرضۀ اثر دیگری
عناصر تشکیل دهندۀ جرم: ماده 23 قانون حمایت حقوق مؤلفان «هر کس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدید آورنده بدون اجازه او یا عالماً عامداً به نام شخص دیگری غیر از خود پدید آورنده، نشر یا پخش یا عرضه کند به حبس تأدیبی از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد. هر جرمی الزاماً دارای یک عنصر مادیست. از این الزام میتوان نتیجه گرفت که تحقق جرم موکول به بروز عوارض بیرونی اراده ارتکاب جرم است در اینجا عنصر مادی عبارتست از:
الف) عمل مرتکب: عمل مرتکب در اینجا نشر، پخش و عرضه است. نشر عبارت است از هر عملی که منجر به ساختن یا تهیه نمونههای دیگری از اثر اصلی میشود و پخش توزیع آن آثار است و عرضه به معنی در دسترس قرار دادن یا نمایش دادن یک اثر شنیداری یا دیداری برای عموم است عمل مرتکب در اینجا فقط با فعل محقق است.
ب) شخصیت مرتکب: با توجه به واژه (هر کس) که در ماده فوق آمده است مرتکب در اینجا هر شخص حقیقی یا حقوقی میتواند باشد.
ج) موضوع جرم: اثر فرد دیگر است و مقصود از اثر در اینجا همان گونههای مورد حمایت قانون است. این جرم مطلق است و مقید به نتیجه نیست یعنی لازم نیست که حتماً منجر به اضرار، پدید آورنده شود. «عنصر معنوی» عبارت از فعل و انفعال ذهنی انسان برای انجام عمل خلاف قانون و یا فعالیت ذهن در راستای عمل خلاف قانون است. در این جرم علم به حکم قانون مفروض است و با توجه به واژۀ عالماً عامداً جرم عمدی است و مرتکب باید علم به موضوع داشته باشد که علم به تعلق اثر به دیگری است و سوءنیت عام دارد که عمد در نشر و پخش و عرضه غیرقانونی است.
الف)جرم نشر، پخش و عرضه کتب و نشریات وآثار صوتی:
نشر و پخش کتب و نشریات و آثار صوتی با توجه به قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و اثار صوتی جرم قلمداد شده در ماده 7 قانون ترجمه، اشخاصی را که عالماً عامداً مرتکب تکثیر کتب و نشریات، ترجمه و نسخه برداری یا ضبط یا تکثیر آثار صوتی شده اند را علاوه بر تأدیه خسارت شاکی خصوصی به حبس جنحه ای از 3 ماه تا یکسال محکوم می کند. قابل ذکر است که واردات و صادرات نسخه های غیر مجاز آثار صوتی نیز بر اساس قانون ترجمه و تکثیر کتب ( مصوب 1352) جرم قلمداد شده است و به موجب این قانون وارد کردن و صادر نمودن نسخه های غیر مجاز حتی بدون قصد انتفاع جرم محسوب می شود
ب) جرم چاپ و پخش و نشر ترجمه دیگری:
ماده 24 قانون حمایت حقوق مولفان هر کس بدون اجازه ترجمه دیگری را به نام خود یا دیگری چاپ و پخش و نشر کند به حبس تادیبی از سه ماه تا یکسال محکوم می شود عمل مرتکب در اینجا چاپ و پخش و نشر است و این موارد حصری است و تنها بافعل محقق است. موضوع جرم، ترجمه متعلق به دیگری است که آن را بدون رضایت پدید آورنده آن، چاپ ... می کند در اینجا هر کس اعم از شخص حقیقی یا حقوقی اگر ترجمه دیگر را بدون رضایت وی چاپ یا نشر یا پخش کند مشمول این ماده است
ج) جرم نشر، پخش و عرضه آثار سمعی- بصری:
نشر، پخش و عرضه آثار سمعی و بصری (رادیوی، تلویزیونی، سینمایی) علاوه براینکه نیاز به کسب اجازه از سوی پدید آورنده اثر دارد برای نشر، پخش و عرضه اثر نیاز به اخذ مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را نیز دارد و گرفتن این مجوز برای پدید آورنده اصلی اثر لازم می باشد و متخلفین از این امر به جریمه نقدی از یک میلیون تا ده میلیون ریال محکوم می شود.
مبحث دوم: جرم بکار بردن نام و عنوان و نشان ویژه ای که معرف اثر است
عناصر تشکیل دهنده جرم: ماده 17 قانون حمایت حقوق مولفان: « نام و عنوان و نشان ویژهای که معرف اثر است از حمایت این قانون برخوردار خواهد بود و هیچ کس نمیتواند آنها را برای اثر دیگری از همان نوع یا مانند آن به ترتیبی که القای شبهه کند به کار برد» عمل مرتکب استعمال نام، عنوان و نشان ویژه ای است که معرف اثر است و بافعل محقق است و مصادیق آن حصری است و مقید به نتیجه است یعنی عنصر مادی این جرم وقتی محقق است که مرتکب از نام و عنوان ونشان اثر دیگری استفاده کند با این عمل موجب فریب دیگران شود. بنابراین تا فریب واقع نشود این جرم محقق نیست و اگر مرتکب از وسایل متقلبانه ( نام و عنوان اثر دیگری) استفاده کند و فریب واقع نشود مشمول این ماده قرار نخواهد گرفت. علم به حکم مفروض است و جهل به قانون رافع مسئولیت مرتکب نمی باشد وباید علم به موضوع داشته باشد یعنی علم به تعلق نام و عنوان و نشان به اثر دیگری داشته باشد و علم به متقلبانه بودن وسیله جرم داشته باشد و سوء نیت عام یعنی قصد توسل به وسایل متقلبانه ( استعمال نام، نشان و عنوان اثر دیگری) را داشته باشد جرم نیاز به سوء نیت خاص دارد که آن قصد فریب و بردن مال غیر است .
بررسی صور خاص: در ماده 33 قانون مطبوعات (اصلاحی 1379 مقرر شده « هر گاه در انتشار نشریه، نام یاعلامت نشریه دیگری ولو با تغییرات جزیی تقلید شود به طوری که برای خواننده امکان اشتباه باشد از انتشار آن جلوگیری و مرتکب به حبس تعزیری شصت و یک روز تا سه ماه و جزای نقدی از یک میلیون ریال تا ده میلیون ریال محکوم می شود. تعقیب جرم و مجازات منوط به شکایت شاکی خصوصی است.
مبحث سوم: جرم اقتباسی غیر قانونی
عناصر تشکیل دهنده جرم: ماده 18 قانون حمایت حقوق مؤلفان « انتقال گیرنده و ناشر و کسانی که طبق این قانون اجازه استفاده یا استناد یا اقتباس از اثری را به منظور انتفاع دارند باید نام پدید آورنده را با عنوان و نشانه ویژه معرف اثر همراه اثر یا روي نسخه اصلی یا نسخه های چاپی یا تکثیر شده به روش معمول و متداول اعلام و درج نمایند مگر اینکه پدید آورنده به ترتیب دیگری موافقت کرده باشد» عمل مرتکب در اینجا عدم اعلام درج نام پدید آورنده و انتشار آن به هنگام اقتباس از اثری است که به موجب قانون اجازه اقتباس یا استفاده یا استناد از آن را دارد و بنابراین عمل مرتکب با فعل محقق است. شخصیت مرتکب در اینجا ملاک است که مطابق ماده فوق انتقال گیرنده، ناشر و کسانی است که طبق این قانون اجازه اقتباس از اثر را دارند و موارد حصری نیست و تمثیلی است بنابراین هر کسی که به موجب قانون اجازه اقتباس را داشته باشد ولی تشریفات قانونی آن را انجام ندهد مرتکب این جرم شناخته می شود. علم به قانون مفروض است یعنی علم متهم در مورد اینکه می دانسته عمل ارتکابی جرم است یا خیر مانند اکثریت جرایم تاثیری ندارد، کافی است که مرتکب علم به موضوع داشته باشد یعنی بداند که از اثر متعلق به دیگری اقتباس نموده است.
مبحث چهارم: جرم تغییر یا تحریف آثار ادبی – هنری
عناصر تشکیل دهنده جرم: ماده 19 قانون حمایت حقوق مولفان « هر گونه تغییر یا تحریف در اثرهای مورد حمایت این قانون و نشر آن بدون اجازه پدید آورنده ممنوع است» عمل مرتکب در اینجا تغییر یا تحریف آثار ادبی- هنری است که مورد حمایت این قانون قرار گرفته اند: تحریف « هر گونه تغییر و تبدیلی در متن و محتوا و شکل پدیده و به معنای تغییر هویت عقیدتی و شخصیت علمی – ادبی پدید آورنده است و چنین تحریف و تبدیلی تدلیس است و هر گونه تدلیسی در اسلام ناروا و حرام است و همانگونه که سانسور حقایق اثر، کتمان علم است و حرام می باشد» این جرم با فعل و هم با ترک فعل محقق است مثلا اگر یک آپاراتچی پرده ای از فیلمی را نمایش ندهد با ترک فعل مرتکب تحریف شده است. مرتکب این جرم هر کسی میتواند باشد به جز خود پدید آورنده اثر، چون او حق دارد با توجه به گذشت زمان تغییراتی در اثر دهد و مطالبی بر آن بیفزاید یا از آن حذف کند چون حقوق معنوی اثر متعلق به او می باشد و شخص دیگر تنها با اجازۀ پدید آورنده می تواند تغییراتی دراثر بدهد. جهل بر قانون رافع مسئولیت نیست و مرتکب جتی اگر علم نداشته باشد که تحریف اثر دیگری جرم است مجازات خواهد شد و مرتکب بایدعلم به موضوع داشته باشد و بداند که اثر ادبی و هنری متعلق به دیگری و مورد حمایت این قانون می باشد و سوء نیت عام یعنی قصد تحریف و تغییر داشته باشد یعنی تعلق اثر به دیگری را بداند و خواهان تحریف آن باشد اما این جرم سوء نیت خاص نمیخواهد.
مبحث پنجم: سایر جرایم
جرایم مربوط به حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه ای تا پیش از تصویب قانون خاص در ارتباط با برنامه های کامپیوتری مشمول قانون حقوق مولفان (مصوب 1348) بودند. هر چند که در پاره ای از موارد بند 11 ماده 2 قانون حقوق مولفان به گونه ای تفسیر می شد که نرم افزارهای کامپیوتری را مورد حمایت قانونی نمی دانست اما دادگاهها در برخی از موارد قانون فوق را ملاک عمل قرار می دادند و جرایم ذکر شده در آن را مستند رأی خود در دعاوی مربوط به نرم افزارها قرار می دادند. با تصویب قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه ای در سال 1379، جرایم ناشی از نقض حقوق نرم افزارها در شمول این قانون قرار گرفت و بر اساس ماده 13 آن، « هر کس حقوق مورد حمایت این قانون را نقض نماید علاوه بر جبران خسارت به حبس از نود و یک روز تا شش ماه و جزای نقدی از ده میلیون تا پنجاه میلیون ریال محکوم می گردد.» موارد نقض حقوق مورد حمایت این قانون، ممکن است به شکل استفاده غیر مجاز، کپی برداری غیر مجاز، تکثیر یا توزیع و یا هر عملی باشد که منجر به تعرض به حقوق مادی و معنوی پدید آورندگان این آثار می گردد. این قانون تنها از جرم به کار بردن نام، عنوان و نشان ویژه ای که معرف نرم افزار است به صورت مستقل و جداگانه نام برده است.
جرم ارتکابی توسط چاپخانه ها: نیز از موارد نقض حقوق هنرمندان و ادیبان می باشد که ماده 20 قانون حمایت حقوق مولفان به تعریف آن پرداخته است: « چاپخانه ها و بنگاه های ضبط صوت و کارگاه ها و اشخاصی که به چاپ یا نشر یا پخش یا ضبط و یا تکثیر اثرهای مورد حمایت این قانون می پردازند باید شماره دفعات چاپ و تعداد نسخه کتاب یا ضبط یا تکثیر یا پخش یا انتشار و شماره مسلسل روی صفحه موسیقی و صدا را بر تمام نسخه هایی که پخش می شود با ذکر تاریخ و نام چاپخانه یا بنگاه و کارگاه مربوط بر حسب مورد درج نمایند» مرتکب در اینجا چاپخانه ها و کارگاه ها.... هستند و تمثیلی در نوع و حصری در وصف است یعنی هر شخص حقیقی و حقوقي که به چاپ یا نشر یا پخش آثار ادبی- هنری می پردازد و عمل ارتکابی وی عدم درج شماره دفعات چاپ و تعداد نسخه کتاب یا ضبط یا تکثیر یا پخش یا انتشار و شمارۀ مسلسل روی صفحۀ موسیقی و صدا است مشمول این ماده میباشد و عمل ارتکایی با ترک فعل محقق میگردد و این جرم مطلق است و مانند سایر جرایمی که توضیح داده شد جرم عمدی است و مرتکب باید بداند که اثر مورد حمایت قانون است و عمد در عدم درج مشخصات فوق داشته باشد و نیازی به سوء نیت خاص ندارد.
مجازاتها
بررسی ضمانت اجراهای کیفری
جرایم ناشی از نقض مالکیت ادبی – هنری همانند سایر جرایم از نظر ماهیت و اهمیت یکسان نمیباشند به همین دلیل میبایست هر یک از این جرایم را با توجه به ویژگیهای آن سنجید و برای آن مجازات تعیین نمود زیرا در صورتی که اصل تناسب جرم و مجازات رعایت شود موجب اصلاح مجرم، پیشگیری از جرم و اجرای عدالت میشود. بنابراین برای تعیین مجازاتها باید عواملی را در نظر گرفت. گستردگی عمل مجرم در نقض آثار مورد حمایت قانون، صدمه وارده به بزه دیده از نظر مالی و حیثیت و اعتبار وی، سازمان یافتگی جرم و تعداد مرتکب و سابقه کیفری وی در نظر گرفته شود (چون اغلب مجرمان این جرایم سابقه ارتکاب جرایم متقلبانه را دارند) اما در ایران بسیاری از نقضکنندگان حقوق پدیدآورندگان مجرمان حرفهای نیستند و معمولاً ناآگاهی از قوانین و بسترهای اجتماعی و حرفهای آنان را به ارتکاب این جرایم سوق میدهد. به همین دلیل مجازاتها از شدت کمتری در ایران برخوردار است (برای مطالعه چگونگی تعیین مجازاتها در ایران به جدول 1 مراجعه شود)
جدول شماره 1 - مجازاتها در ایران
عنوان جرم |
ماده قانونی |
نام قانون |
مرجع صالح |
مجازات |
توضیحات |
نشر، پخش یا عرضه اثر دیگری |
23 |
حمایت حقوق مؤلفان مصنفان و هنرمندان |
دادگاههای عمومی |
حبس از 6 ماه تا 1 سال |
قابل تخفیف. قابل تعلیق قابل گذشت . مشمول مروز زمان |
چاپ، پخش و نشر ترجمه دیگری |
24 |
. |
. |
حبس از 3 ماه تا 1 سال |
. |
نشر، پخش و عرضه کتب، نشریات و آثار صوتی |
2-1 7-3 |
ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی |
. |
. |
. |
سرقت ادبی |
تبصره 1 ماده 6 و 698 |
مطبوعات و مجازات اسلامی |
. |
حبس از 2 ماه تا 2 سال یا شلاق تا 74 ضربه |
قابل تخفیف، غیرقابل گذشت |
نشر، پخش و عرضه آثار سمعی و بصری بدون مجوز |
2 |
نحوۀ مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیتهای غیرمجاز مینمایند |
دادگاه انقلاب |
جزای نقدی 1 میلیون تا 10 میلیون ریال |
قابل تخفیف، غیرقابل گذشت مشمول مروز زمان. قابل تعلیق |
به کار بردن نام و عنوان و نشان ویژهای که معرف اثر است. |
17 و 25 |
حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان |
دادگاههای عمومی |
حبس از 3 ماه تا 1 سال |
قابل تخفیف قابل گذشت قابل تعلیق. مشمول مرور زمان |
به کار بردن نام و عنوان و نشان ویژهای که معرف نشریات است |
33 |
مطبوعات |
|
حبس از 61 روز تا 3 ماه و جزای نقدی از 1 میلیون تا 10 میلیون ریال |
تعقیب با شکایت شاکی خصوصی آغاز میشود، قابل تخفیف |
اقتباس غیرقانونی |
18 و 25 |
حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان |
|
حبس از 3 ماه تا 1 سال |
قابل تخفیف قابل گذشت قابل تعلیق مشمول مرور زمان |
تغییر و تحریف آثار ادبی هنری |
19 و 25 |
|
|
|
|
جرم ارتکابی توسط چاپخانهها |
20 و 25 |
|
|
|
|
نقض حقوق پدیدآورندگان نرمافزارها |
13 |
حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرمافزارهای رایانهای |
0 |
حبس از 91 روز تا 6 ماه و جزای نقدی از 10 میلیون تا 50 میلیون ریال |
|